چکیده:

مقاله ای که پیش رو دارید گفتاری است پیرامون جریان واقعه ی غدیر در طول تاریخ و طبعا در زندگی امروز ما که توسط آقای دکتر محمد دولتی ایراد شده است. ایشان ابتدا با اشاره به اینکه هیچ مکتبی محدود به مکان و زمان آغاز آن نمی شود بیان می کنند که غدیر علاوه بر مطلب مذکور حاوی تأکید ویژه ی پیامبر اکرم هم هست.

متن:

در این گفتار برآنیم تا پاسخ این پرسش وابهام را روشن کنیم که آیا پرداختن به ماجرای غدیر، فقط یک بحث تاریخی و نظریست که باید آن را به علاقمندان و متخصصان این مباحث سپرد، و یا مشخص شدن چگونگی وجوانب ماجرای آن، در زندگی ما در این روزگار و پس از گذشت این همه سال نیز، مؤثر و تعیین کننده است؟ چرا که در نگاه و بیان بسیاری، این رویداد مانند بسیاری از وقایع دیگر تاریخ، یک سرگذشت تاریخی مربوط به بیش از هزار سال پیش می باشد که البته آشنا شدن با حقایق و جزئیات آن، در حوزه علم تاریخ ارزشمند و مهم است. امّا دامن زدن به آن در سطوح عموم و پرداختن و وقت گذاشتن همه ی مردم برای آن با وجود این همه مسائل و مشکلات مهم به دور از تدبیر و انصاف است. جهت روشن شدن و رفع ابهام از این سؤال، نخست، واقعیتی را یادآور می شویم که در نتیجه  آن این پرسش تا حدودی زیاد تعدیل شده و جهت آن کاملا تغییر می کند و لذا پرسش آن را ساده و در دسترس قرار می دهد. آن واقعیت این است که یک گفتار و یا کردار و یا به طور کلی یک حرکت، فقط به این خاطر که در در یک ظرف مکانی و زمانی رخ داده است، منحصر به آن زمان و مکان نمی شود و این موضوع مانعی برای جاودانگی و عمومیت داشتن آن حرکت و پیام نمی باشد.

به عنوان مثال، تمام ادیان و مکاتب فکری و حرکت هاو جهت گیری های اجتماعی که امروزه مورد اعتقاد و معیار رفتار گروه های مختلف می باشد، یک سابقه ی تاریخی دارند و در روزگار خاص و مکان خاصی پدید آمده اند. در عین حال این مطلب باعث نمی شود که ما آنها را به حوزه علم تاریخ بسپاریم و از حوزه زندگی امروز خارج کنیم. وقتی به یک انسان صاحب عقل و فکر، گفتاری یا عملکردی ارائه می شود، به صرف اینکه آن گفتار یا عملکرد در یک زمان و مکان خاصی پدید آمده است آن را رها نمی کنند، بلکه به محتوا و پیام آن دقت می کند و آن را مورد نقد و بررسی می کنند.

لذا می بینیم که آنچه باعث جاودانگی و گستردگی و عمومیت پیداکردن حرکت و حادثه ای می شود، محتوای آن است. طبعا غدیر هم از این قاعده مستثنی نیست. اینکه این حادثه و پیام دور از زمان ما به وقوع پیوسته است دلیل بر آن نیست که اهمیت فراگیر و همیشگی نداشته باشد. بلکه ما باید به محتوای آن بپردازیم و بر اساس میزان تأثیر آن در زندگی ما و حیات بخشی آن با آن اهمیت بدهیم و حساسیتش را بسنجیم.

از مهم ترین و اصلی ترین قسمت های واقعه ی غدیر، خطبه ی پیامبر اکرم در آن روز است. ما نیز در این گفتار قصد داریم با تکیه بر قسمت هایی از خطبه پیامبر اکرم در آن روز که مستند است، محتوا و اهمیت و حساسیت آن را نظاره گر باشیم. و چه نیکوست که در آغاز، نظر و نگاه صاحب خطبه را درباره ی پیام و محتوای آن ببینیم.پیامبر اکرم که آخرین پیامبر خدا و بزرگترین هدایتگر و برترین خلق خدا می باشند، در قسمتی از خطبه ی روز غدیر چنین می فرمایند:

«ای مردم! من آنچه را مأمور به ابلاغش بودم رساندم، تا بر هر کس که حاضر و شاهد است و بر آنها که حضور ندارد و بر همه کسانی که به دنیا آمده اند یا به دنیا نیامده اند، حجت باشد. پس حاضران به آنها که نیستند و هر پدری به فرزندش، این مطلب را تا روز قیامت برسانند»

می بینیم که این کلام جایی برای ابهام و پرسش در جهت جاودنگی پیام خطبه، باقی نمی گذارد. صحبت از امر مهم و بنیادی و سرنوشت سازی است که پیامبر اکرم آن را نه فقط برای حاضران آن جمع بلکه برای آنها که نبوده اند و نه فقط برای مردم آن روزگار بلکه برای همه ی انسان ها در همه ی انسان ها در تمام روزگاران لازم و حجت می دانند.

پیامبر اکرم که رهبر و مقتدای دین و شریعت است و کلامش کلام خدا می باشد از مطلب مهمی سخن گفته اند که لازم است به همگان برسد. آنها که حاضر بوده اند به آنها که نبوده اند، هر پدری به فرزندش و هر نسل به نسل بعدی تا روز قیامت باید این پیام را بگویند و برسانند و به این تذتیب در تمام سرزمین ها و همه اعصار همه از آن آگاه و مطلع گردند تا مطلب روشن و آشکار شود و ابهام و تردیدی باقی نمی ماند.

و اما آن پیام و محتوای مهم چیست که باید پا از مکان و زمان فراتر و در همه ی اعصار و سرزمین ها جای گیرد. آن کدام امر سرنوشت ساز و حیاتی است که پیامبر در آخرین روزهای حیات خود و در آن شرایط سخت و اقلیمی و اجتماعی، گردهمایی بزرگی را ترتیب داده آن را به عموم اعلام کردند و سپس همگان را به تبلیغ و انتشارش فرمان دادند.

آن امر مهم که پیامبر اکرم برای چندمین بار در حیات خود در آن روز نیز به فرمان خدا اعلام کردند معرفی کسانی بود که پس از ایشان جانشینان او و رهبر و هدایتگر مردم در زمان های مختلف هستند. کسانی که برگزیدگان خدایند و به مدد مقام عصمتی که از جانب خدا دارند، میزان و معیار هر حق و حقیقتی می باشند. امامانی که همه ی معارف ناب و علم همه ی تکالیف الهی در نزد آنان سپرده شده است. لذا سعادت و نجات تنها در گرو تبعیت و اطاعت از آنها می باشد. حضرت علی بن ابی طالب و فرزندان ایشان تا امام دوازدهم، حضرت ولی عصر، که پیامبر بارها در طول حیاتشان از آنها نام برده و مقام جانشینی و امامتشان را یادآور شدند.

در روز هجدهم ذی الحجه سال دهم هجری در آن گردهمایی بزرگ این مطلب را به کامل ترین و رسا ترین نحو، ابلاغ کردند و به گوش همگان رساند و از آنان بر این مطلب تعهد بیعت گرفتند. این مطلب و توضیحات آن را در جاهای مختلف خطبه می بینیم، گه در اینجا به چند مورد اشاره می شود:

«ای مردم! این آخرین باری است که در چنین اجتماعی به پا می ایستم. پس بشنوید و اطاعت کنید و در مقابل امر خداوند، پروردگارتان، سر تسلیم فرود آورید! چرا که خداوند عز و جل، صاحب اختیار شما و معبود شما است و بعد از خداوند، رسولش و پیامبرش که اینک با شما صحبت می کند، ولیِ شماست و بعد از من، علی صاحب اختیار شما و امام شما به امر خداوند است و بعد از او امامت در نسل من از فرزندان اوست تا روزی که خدا و رسولش را ملاقات کنید.

ای مردم! علی را برتر شمارید! هیچ علمی نیست مگر آن که خداوند آن را در من جمع کرده است و من نیز همه علوم را به علی آموخته ام. اوست امام مبین که خداوند در سوره ی یس ذکر کرده است:

«و هر چیزی را در امام مبین جمع کردیم»

ای مردم! از او به سوی دیگری گمراه نشوید و از او روی برنگردانید از ولایت او سرباز نزنید! اوست که به حق هدایت نموده و به آن عمل می کند. و باطل را ابطال نموده و از آن نهی می کند و در راه خدا سرزنش هیچ ملامت کننده ای مانع او نمی شود.

ای مردم! او را برتر شمارید که خداوند او را برتر دانسته است و او را قبول کنید که خداوند او را منصوب نموده است»

نگاه و دقت در این جملات که بخشی از محتوا و پیام غدیر است عظمت و اهمیت آن را روشن می کند. طبعا در طول حیات پیامبر و در گفتارها و کردارهای آن حضرت تمامی بایدها و نبایدهای خدا و کلیدها و معارف سعادت و نجات برای همه ی روزگاران بیان نشد. لذا پیامبر کسی و کسانی را معرفی می کنند که جانشینان پیامبر و صاحب علم او و دارای مقام پیشوایی و هدایت هستند تا مردم هر زمانی به سراغ آنها رفته و در پرتو نور راهبری آنها حرکت کنند و آنها را پیشرو و پیشوای خود قرار دهند و این ویژگی «حیات بخشی همیشگی» است. که این محتوا و پیام را جاودانه و برای همیشه و همه کس ضروری می سازد.

این حیات بخش ترین پیام که تبلیغ و گسترش آن طبعا ضروری و لازم می باشد معرفی افرادی است که در هر زمان یکی از ایشان حاضر می باشد و مرتیط و متصل با خدای عالم هستی و تعیین شده از جانب او هستند و نجات و سعادت در گرو پیروی از آنهاست. باز از خود فرمایش پیامبر در خطبه غدیر مدد می گیریم و جهت روشنی و وضوح بیشتر مطلب به قسمت دیگری از آن اشاره می کنیم:

«ای مردم! بدانید که حلال و حرام بیش از آن است که من همه ی آنها را بشمارم و معرفی کنم و بتوانم در یک مجلس  به همه حلال ها دستوردهم و از همه حرام ها نهی  کنم. پس خداوند به من فرمان داده است که از شما بیعت بگیرم وباشما دست بدهم بر اینکه آنچه رادرباره امرالمؤمنین علی و جانشینان بعد از او که از نسل من واو هستند، از طرف خداوند عزوجل می گویم، قبول کنید. و آن موضوع امامتی است که فقط در آنها به پا خواهد بود، وآخر ایشان مهدی است تا روزی که خدای مدبر قضا قدر را ملاقات کند.»

می بینیم که پیمبر رمز حیات و جاودانگی دین و شریعت را وجود یک امام زنده و حضور ولی و سرپرست تعیین شده از جانب خدا در هر زمان بیان می دارند.

در فرازی دیگر، رسول گرامی اسلام، پذیرش و قبول امر امامت را سرآمد تمامی معروف ها و کارهای پسندیده و مهم ترین باورها و امور بیان می کنند و مردم را به تبلیغ و احیای آن فرمان می دهند. فرمانی سرشار از مهربانی و رحمت که سراسر خیرخواهی و دلسوزی برای خلق خداست.

«بدانید که بالاترین و مهم ترین امر به معروف، آن است که این سخن مرا بپذیرید و آن را به کسانی که حاضر نیستند برسانید و آنها را از طرف من به قبولش امر کنید و از مخالفتش نهی نمانید. چرا که این فرمانی از جانب خدا و رسولش می باشد»

در پایان شایسته است نگاهی گذرا داشته باشیم به آنچه در این گفتار در پی بررسی و روشن شدنش بودیم. پرسش و ابهام طرح شده این بود که آیا مسئله ی غدیر فقط یک ماهیت تاریخی دارد که باید در همان حوزه و محدوده و در حد اهمیت یک بحث تاریخی به آن پرداخت و یا اهمیت و حساسیتی فراتر نیز دارد؟

در آغاز به این نکته توجه کردیم که هر اعتقاد و مکتب و دینی که مورد پذیرش  معیار عمل برای گروه های مختلف است، به ناچار در بستری از تاریخ و در زمان و مکانی معین پدیدار گشته است؛ این مطلب مانعی برای اهمیت و جاودانگی آن نمی باشد. بلکه آن چه میزان اهمیت و گستردگی و جاودانگی یک حرکت و پیام را روشن می کند، محتوای آن است. لذا این توجه و تذکر جهت نگاه و بررسی را تغییر داده، به سمت محتوای واقعه ی غدیر، یعنی خطبه ی پیامبر اکرم در آن روز معطوف می کند. در نتیجه هر صاحب اندیشه ای که با این واقعه ی تاریخی و بزرگ روبرو می شود، خود را ملزم می داند که فرموده های پیامبر اکرم راببیند و بخواند و بر اساس و بر اساس آن درباره اهمیت و حساسیت واقعه و پیام آن قضاوت کند.

هم چنین در قسمتی از خطبه، تأکید فراوان صاحب خطبه را بر اهمیت آن پیام و حرف دیدیم و تأکیدشان بر این مطلب که این پیام باید به همه ی مردم در همه ی مردم در همه ی مکان ها و همه ی زمان ها رسانده شود.

سپس با مرور قسمت هایی از خطبه سِر این همه تأکید پیامبر در آن روز نه برای اولین بار بلکه برای چندمین بار در طول حیات خود البته این بار با رسمی ترین و گسترده ترین شکل خود، مقام و جایگاهی را به همگان اعلام کردند که صاحبان آن مقام و جایگاهی را به همگان اعلام کردند که صاحبان آن مقام و جایگاه، پس از ایشان جانشینان او و صاحبان علم او و برگزیدگان خدا و دارای مقام عصمت و شایسته ی رهبری و امامت خواهند بود و سعادت تنها در پی اطاعت آنها و پذیرش امامت و و ولایت ایشان به دست می آید.

پیامبر در آن روز برای چندمین بار نخستین وصی و جانشین خود را به مردم معرفی کرده و از آنها بر این امر مهم بیعت گرفتند. این است سِرّ آن که این اعتقاد و باور از همه ی باورها مهم تر و اساسی تر و روز اعلان رسمی چنین اعتقاد و باوری از همه ی اعیاد فرخنده تر و بزرگ تر و جاودانه تر است.

پی نوشت:

۱٫ احتجاج طبرسی ج۱: ۶۶

۲٫ خطابه غدیر نوشته محمد باقر انصاری: ۴۵

۳٫ جامع الاثر: ۱۷۳ – ۲۰۷

۴٫ خطابه غدیر: ۳۸

۵٫ همان: ۵۰

۶٫ همان: ۵۱

۷٫ اسرار غدیر نوشته محمد باقر انصاری: ۲۳۳ – ۲۴۳

پایگاه ابوتراب