معادن دره هراز با استفاده از بستر رودخانه به‌عنوان پارکینگ ماشین‌آلات سنگین، پاکتراشی پوشش گیاهی باعث تغییر مسیر رودخانه، مرگ آبزیان، رانش زمین و صدها صدمه جبران‌ناپذیر ديگري شده است.

قانون- حسن قلیچ نیا، پزوهشگر علوم مرتع

رودخانه هراز يكي از مهمترین حوضه‌هاي آبخيز­ خزر و به‌عنوان پرآب‌ترین رودخانه مازندران محسوب مي‌شود. گستردگي بالا، برخورداری از اقلیم مختلف و شرایط خاص فیزیوتوپوگرافی سبب شده که تنوع زیستی گونه­های گیاهی و جانوری اين منطقه  از سطوح بالایی برخوردار باشد؛ در این ميان نقش اکولوژیک آن اهميت ويژه‌اي دارد.

تاثیر مجموع عواملي مانند اقلیمی، اکولوژیک و … موجب شده که رویشگاه و زیستگاه‌های گوناگونی در این حوضه آبخيز شکل گیرد. وجود رویشگاه‌های آلپی، تحت آلپی در مناطق مرتفع، مراتع با اقلیم نیمه‌خشک سرد در ارتفاعات پایین‌تر، جنگل‌های هیرکانی، تنوع زیستی فراوان گونه­ای و حضور گونه­های نادر از موهبت‌هایی است که در گستره این دره زیبا خودنمایی می­کند.

حدود ۷۰ سال پیش  کارل هینز رشینگر گیاه­شناس برجسته  اتریشی  که کار تهیه، تدوین و نگارش گل‌هاي ایران را انجام داد. او در ادامه فعالیت‌های مستمر  خود، نگرش ویژه‌ای به دره هراز داشت به‌طوری که بخش زیادی از محل‌های پراکنش گونه­های گیاهی به این منطقه اختصاص دارد و حتی گونه­هایی را معرفی کرده که اندمیک و انحصاری این منطقه هستند. گونه­های مانند لاله هرازی(Tulipa harzensis)، بیدعلفی هرازی(Epilobium harazensis)، درمنه(Artemisia spicigera)   و … از زمره این گونه­های گیاهی هستند. وجود گونه­‌های نادر و درحال انقراض در این منطقه، نشان‌دهنده بخشی از قابلیت‌های آن است که از نظر اکولوژی گیاهی داراي اهمیت جهانی است. در گذشته­های نه‌چندان دور این منطقه پوشیده از گونه­های جنگلی و مرتعی متراکم بود؛ هموطنانی که در این مسیر عبور مي‌كردند محو در زيبايي‌هاي هزار مي‌شدند.  حوضه آبخیز  هراز در طی چند سال اخیر دستخوش تغییرات بسياري شده که عوارض زیانبار آن دامنگیر مردم و سود آن به جیب عده­ای بسیار اندک رفته است.

فعاليت غيراصولي معادن شن و ماسه مهم‌ترين دليل تخريب و آسيب يكي از مهمترین رویشگاه‌های ایران زمين است. اين معادن با استفاده از بستر رودخانه به‌عنوان پارکینگ ماشین‌آلات سنگین، پاکتراشی پوشش گیاهی باعث تغییر مسیر رودخانه، مرگ آبزیان، تخریب دامنه‌های پرشیب، ایجاد راه‌های دسترسی، فرسایس و رانش زمین، گل‌آلود كردن رودخانه و صدها صدمه جبران‌ناپذیر به آبزیان شده است. همچنين گرد و خاک ناشي از فعالیت اين معادن بر آب و هوا و پوشش گياهي اين منطقه تاثير بسياري گذاشته است.

معادن علاوه‌بر آسيب به‌محيط زيست به‌صورت مستقيم نيز به جان مردم خسارت وارد مي‌كند. افزايش تردد خودروهاي حمل شن و ماسه و عدم رعایت استانداردهای لازم در برخی از زمان‌ها منجر به وارد شدن خسارت‌هاي جانی و مالی به مردم شده است. نكته‌ جالب‌تر اينجاست كه برخی از این معادن در مناطق چهارگانه محیط زیست مشغول به‌فعاليت هستند. هر چند تعداد اندكي از این معادن توسط اداره حفاظت محیط زیست تعطیل شده‌اند ولی دامنه فعالیت برخی از معادن در این بخش، چهره اکوسیستم زیبای منطقه را نابود كرده است.

معادن تنها متهم نابودي هزار نيست؛ مراكز پرورش ماهي نيز پا به‌ پاي معادن در اين نابودي سهم دارند. ده‌ها مرکز پرورش ماهی قزل­آلا با انتقال مواد سمی و شیمیایی به رودخانه، سلامت رودخانه و مردم را به خطر اندخته است. پساب کارگاه‌های پرورش ماهی و بقایای مواد سمی و شیمیایی  مانند سولفات مس، فرمالین، قارچ‌کش‌هایی مانند مالاشیت گرین و انواع مختلف آنتی بیوتیک از عوامل تشدید کننده اختلالات شیمیایی در آب هستند.

همچنين ورود شیرابه زباله و فاضلاب‌ رستوران‌ها به اين رودخانه معضل دیگری است که گریبانگیر هراز است. فاضلاب‌هايي كه بدون انجام هيچگونه مراحل تصفيه به‌صورت مستقيم وارد رودخانه مي‌شوند و حيات آبزيان و گياهان و حتي انسان‌ها را به‌خطر مي‌اندازند.  هراز به‌عنوان یکی از کلیدی­ترین رودخانه­های شمال کشور نیازمند حمایت و حفاظت است و اين كار با طرح‌هاي استاني امكان‌پذير نيست و اعتبارات ويژه ملي را مي‌طلبد.