رئیس گروه کارآیی انرژی مصارف غیرمولد سازمان بهره وری انرژی ایران از طرح جدید دولت برای اسقاط یخچال‌های فرسوده مردم و فروش اقساطی یخچال‌های نو خبر داد.

 متوسط مصرف برق در ایران سه برابر متوسط مصرف برق در جهان است. یعنی به طور میانگین هر ایرانی سه برابر دیگر ساکنان کره زمین برق مصرف می کند. یکی از دلایل اصلی آن، عدم توجه به مصرف درست و به اندازه برق است. اما این مصرف زیاد، دلایل دیگری نیز دارد. دلیلی چون پایین بودن رتبه انرژی و راندمان مصرف برق تجهیزات خانگی.

محصولات الکتریکی که امروزه نقش مهمی در زندگی ما دارند؛ از منابع اصلی مصرف برق خانگی هستند. حال اگر این کالاها، بیش از حد نرمال مصرف برق داشته باشند، مطمئنا تأثیری بسیار پررنگ در میزان مصرف برق خانگی خواهند داشت. مسئله ای که شاید بسیاری از مردم کشورمان هنوز به اهمیت نقش راندمان یک وسیله الکتریکی در افزایش هزینه قبض برق خود پی نبرده اند. از اینرو گفت‌وگویی با «آرش قلمی» رئیس گروه کارآیی انرژی مصارف غیرمولد سازمان بهره وری انرژی ایران در خصوص وضعیت فعلی راندمان مصرف کالای پرکابرد یخچال خانگی داشته ایم.

 ابتدا بفرمائید مصارف غیرمولد به چه معناست؟

مصارف غیرمولد مثل مصارف کالاهایی چون یخچال و فریزر، کولر آبی، کولر گازی و دیگر لوازم الکتریکی مورد استفاده در منازل مسکونی است. این مصارف، نقش بسیار زیادی در مصرف برق خانگی دارند.

یعنی گروه کارآیی انرژی مصارف غیرمولد، بر روی راندمان کالاهای الکتریکی مصرفی در منازل مسکونی فعالیت می کند؛ یا به مصرف انرژی در زمان تولید آنها نیز نظارت دارید؟

 ما به مصرف انرژی در کارخانه کاری نداریم، ما به راندمان مصرف انرژی کالای تولیدی کار داریم و نتیجه فعالیت ما و میزان موفقیت ما در برچسب های انرژی نشان داده می شود. تلاش ما این است تا با برنامه ریزی و اقدامات مناسب، بتوانیم راندمان یا به عبارتی رتبه انرژی محصولات خانگی انرژی‌بَر را ارتقا دهیم.

 فقط تولیدات داخلی یا واردات کالاهای الکتریکی مورد استفاده در منازل را نیز شامل می شود؟

 مسئله کنترل واردات و تجهیزات خارجی بحث دیگری است که در مسئولیت ما نیست. ما تلاش می کنیم با انجام اقداماتی چون ایجاد جذابیت های اقتصادی برای کارخانه هایی که محصولات انرژی‌بَر تولید می کنند، ارتقای بهره‌وری انرژی محصول نهایی را با ارتقای تکنولوژی و اصلاح خط‌های تولیدی آن محصولات محقق کنیم. این کار با اولویت‌بندی محصولات بر‌ اساس میزان مصرف انرژی هر وسیله، انجام می شود.

 یکی از پرمصرف‌ترین و پرکاربردترین محصولات خانگی، یخچال و فریزر است، در این زمینه چه برنامه هایی دارید؟

 همانطور که اشاره کردید، یخچال و فریزر یکی از کاربردی‌ترین وسایل در زندگی امروز ایرانیهاست به طوری که ضریب داشتن یخچال و فریزر برای هر خانواده ایرانی بیش از یک دستگاه است. از سوی دیگر وسیله ای است که دائم پریز آن به برق است؛ گرچه ترموستات آن دائم یخچال یا فریزر را روشن و خاموش می کند و از مصرف ۲۴ ساعته برق جلوگیری می کند، اما با این وجود باز هم یخچال و فریزر یک مصرف کننده عمده برق است.

 چقدر از برق مصرفی خانوار را یخچال و فریزر مصرف می کند؟

تقریبا یک سوم مصرف برق خانه از مصرف یخچال و فریزر است؛ البته در میانه تابستان که مصرف تجهیزات سرمایشی بخش اعظمی از مصرف برق منازل مسکونی را شامل می شوند، این سهم کمتر می شود؛ اما در زمستان که لوازم سرمایشی در مدار نیستند و سهم آنها از مصرف برق صفر می شود و مصرف برق به روشنایی و تجهیزات برقی مثل یخچال و فریزر و… اختصاص پیدا می کند. در طول سال به طور میانگین یک سوم مصرف برق خانوار را مصرف برق یخچال و فریزر به خود اختصاص می دهد.

کارگروهی که شما ریاستش را برعهده دارید چگونه بر روی کاهش مصرف برق در یخچال و فریزر فعالیت می کند؟

به ترتیب اولویت روی تجهیزات برقی کار می کنیم و به کارخانه ها کمک می کنیم تا محصولات یخچال و فریزر تولیدیشان را ارتقای رتبه دهند. اینکار با اصلاح طراحی و استفاده از لوازم راندمان بالاتر در فرآیند تولید انجام می شود. مثلا اگر یک کمپرسور یا الکتروموتور استفاده می شود، برای هر کدام از این تجهیزات رتبه بندی انرژی وجود دارد و باید از رتبه های بالا در مصرف بهینه انرژی در ساخت محصولات استفاده کنند. وقتی این اجزا رتبه بالاتر مصرف بهینه انرژی داشته باشند، کل مجموعه نیز به تبع آن رتبه بالاتری خواهد داشت.

 تولیدات یخچال و فریزر ایران بر اساس راندمان انرژی بر چه اساسی است؟

حدود ۱۰ سال پیش، نتایج آمارها و بررسی ها نشان می دهد که وضعیت راندمان انرژی یخچال ها بدتر از G  بوده که این مسئله را طرح های سنجش داخل نشان می دهد. البته فقط مربوطه به تولید داخل نبود، بلکه کالاهای وارداتی در بازار ایران نیز وضعیت مطلوبی در بهینه مصرف کردن انرژی نداشت. واردات محصولاتی که رتبه انرژی پایینی دارند، به صورت قاچاق و البته به صورت واردات قانونی در زمانی که برچسب انرژی مطرح نبود و محدودیتی در گمرکات نبود، این وضعیت را تشدید می کرد.

اکنون با گذاشتن محدودیت ها و دقیق شدن مردم در ارزش قائل شدن برای رتبه انرژی، یک مقدار وضع بهتر شده، خصوصا اینکه طرح های کمکی که سابا داشته و وام های کم بهره ای که برای اصلاح فرآیند تولید به کارخانه ها داده، موجب بهبود راندمان محصولات تولید داخل در برخی کارخانه ها شده است. الان فکر می کنم که مثلا شاید متوسط رتبه انرژی یخچال و فریزرهای تولید داخل B و C باشد. البته آمار دقیقی اخیرا از بازار مصرف گرفته نشده است. تا امروز ۱۲ قرارداد با کارخانه‌های یخچال ساز و سازنده کولر آبی منعقد شده و سابا در قالب این قراردادها به کارخانه ها وام کم بهره داده که محصولاتشان را از نظر کارآیی انرژی ارتقا دهند.

با چند کارخانه این قراردها امضا شده؟

 این ۱۲ قرارداد با ۱۰ کارخانه به امضا رسیده که محصولات راندمان پایینشان را ارتقای رتبه دهند و ما به ازای این ارتقای رتبه به آنها وام کم بهره داده ایم. این باعث شده نسل جدیدی از محصولات با راندمان بالا به بازار بیاید و کارخانه های دیگر نیز تحریک به بهبود وضعیت تولیدشان شوند.

به طور متعارف قدیم برای مبدرها از R134 در فرآیند تولید یخچال و فریزر استفاده می شود، اکنون طرحی در سابا اجرا شده و طبق آن با سه کارخانه تولید یخچال و فریز قرارداد امضا شده تا با استفاده از وام های کم بهره، خط تولیدشان را تغییر دهند و از این پس به جای R134 در تبدیل مبدر از R600 استفاده کنند.

 این طرح در چه مرحله ای است؟

این طرح برای سه کارخانه اجرا شده، در یکی از کارخانه ها فرآیند تغییر خط تولید خاتمه پیدا کرده و در دو کارخانه دیگر این ارتقای خط تولید در گامهای نهایی است. همین تغییر موجب می شود که یک تا دو رتبه، مصرف انرژی در محصولات تولیدی بهبود یابد. البته یک مقدار لَختی دارد تا این محصولات بیاید و وارد بازار شود. تقریبا سالی ۱٫۵ میلیون دستگاه یخچال توسط کارخانه های تولید داخل وارد بازار می شود. طول می کشد تا یخچال های جدید با راندمان اصلاح شده بیاید و جایگزین شوند و محصولات قدیمی از بازار خارج شوند.

 یکی از مسائلی که وجود دارد این است که در منازل مسکونی بسیاری از یخچال ها با عمر زیاد و با راندمان پایین انرژی استفاده می شوند و مردم به علت ارزانی برق نیازی به خرید یخچال جدید با راندمان بالا نمی بینند. برای این مسئله جز افزایش قیمت برق، راه دیگری نیز وجود دارد؟

 اتفاقا برای این مسئله نیز فکر شده و تدابیری نیز اتخاذ شده است. در حال حاضر سابا طرحی دارد برای خارج از رده کردن محصولات فرسوده از چرخه مصرف مردم؛ البته به شرط اسقاط محصولات فرسوده، بنا داریم وام های کم بهره به استفاده کنندگان بدهیم که بتوانند به صورت اقساطی یک محصول رتبه بالا از نظر انرژی را دریافت کنند.

 یعنی مردم کالای برقی فرسوده خود را تحویل دهند و با وام، یک کالای اقساطی بخرند؟

 بله، به همین صورت.

 و کالاهای فرسوده شان اسقاط شود؟ یعنی طرحی مثل نوسازی خودروهای فرسوده؟

 بله شرط اجرای این طرح همان اسقاط شدن کالاهای فرسوده است. تا دیگر شاهد مصرف زیاد برق ناشی از راندمان پایین آنها نباشیم. بسیار این طرح شبیه به طرح نوسازی خودروهای فرسوده است.

 این طرح اکنون در چه مرحله ای است؟

 در حال حاضر در مرحله انعقاد قرارداد با کارخانه ها هستیم.

 با کدام کارخانه ها قرارداد امضا می شود؟

 با کارخانه هایی که برایشان مقدور است اینکار را انجام دهند. با کارخانه های یخچال ساز و سازنده کولرآبی و الکتروموتور. این طرح برای این سه محصول هدفگذاری شده اما هنوز قراردادی بسته نشده است و قرار است به زودی این کار انجام شود.

 قرار است در چه جغرافیایی و به چه حجمی اجرایی شود؟

 فعلا قرار است در مرحله پایلوت باشد. پایلوت این طرح روی حدود ۲ هزار تا ۴ هزار دستگاه برنامه ریزی شده است. ایده و هدفگذاری برای سه محصول یخچال فریزر، کولر آبی و الکتروموتور است. اما الان پایلوتی که قرار است استارت بخورد فقط برای یخچال فریزر است. یعنی ۴ هزار دستگاه یخچال فریزر فرسوده از بازار مصرف جمع آوری خواهد شد و اسقاط می شوند و به جای آن یخچال فریزر رتبه A تولید داخل جایگزین خواهد شد.

 در کدام نقطه کشور پایلوت این طرح اجرا می شود؟

 فعلا هدفگذاری منطقه پایلوت مشخص نشده؛ اما به احتمال زیاد در تهران اجرا خواهد شد.

 فکر می کنید در سال جاری اجرا شود؟

در سال جاری امیدواریم پایلوتش تمام شود. یعنی امضای قرارداد و اعلام عمومی آن در آینده ای نزدیک انجام خواهد شد و تلاش می کنیم هدفگذاری ۲ هزار تا ۴ هزار دستگاهی طرح پایلوت تا پایان سال اجرایی شود تا بتوانیم برای سال آینده نتایج پایلوت را بررسی کنیم. بالاخره اشکالاتی در اجرا خودشان را نشان خواهند داد. بعد از اینکه این اشکالات و موارد رفع و رجوع شد، طرح بزرگتر با جمع بندی نتایج پایلوت قرار است اجرایی شود. این طرح بزرگ دولت برای همه محصولات تأثیرگذار در مصرف برق در همه نقاط کشور است. البته عمده این محصولات همان یخچال فریزر، کولرآبی و الکتروموتور است که فعلا هدفگذاری شده. امیدواریم بتوانیم محصولات فرسوده را اسقاط کنیم و از رده خارج شوند. چرا که یک عادت بدی در بین مردم ما هست. اکثر مردم با خرید محصولات جدید و راندمان بالا نیز محصول قدیمی را نگه می دارند. به طور مثال در یخچال، با خرید یخچال جدید باز همان یخچال قدیمی و فرسوده را در گوشه ای از خانه به برق می زنند و از آن استفاده می کنند. بدون توجه به اینکه اغلب یخچال های فرسوده، به دلیل پایین بودن راندمان، تلفات انرژیشان در طول مدت استفاده زیاد شده و در طول شبانه روز دمای مورد نیاز در یخچال هیچ وقت به دمای مطلوب نمی رسند و ترموستات هیچ وقت روند مصرف برق آنها را متوقف نمی کند؛ به عبارتی یک یخچال فرسوده به طور مستمر و به طور فوق العاده برق مصرف می کند. یخچال فریزر به طور معمول اگر درش باز و بسته نشود، روشن خاموش شدنش ۳۰ تا ۴۰ درصد از شبانه روز است که به تعداد باز و بسته شدن در یخچال فریزر این میزان یشتر می شود؛ اما یخچال های فرسوده به طور مستمر روشن هستند. تصور کنید ۳۰ درصد کجا و ۱۰۰ درصد کجا.

چه یخچال های در طرحی که گفتید اسقاطی محسوب می شوند؟

یخچالی که ۱۰ سال کار کرده باشد، یخچال فرسوده محسوب می شود.

 یخچال هایی که رتبه مصرف خوبی ندارند، یا همه یخچال ها؟

 همه یخچالها، حتی آنهایی که رتبه انرژی خوبی نیز دارند پس از ۱۰ سال یا ۱۵ سال کار مداوم، فرسوده محسوب می شوند و باید از رده خارج شوند.

 اگر یخچالی کمتر از ۱۰ سال کار کرده باشد ولی راندمان مصرف انرژی اش پایین باشد، در این طرح جزو یخچال های قابل اسقاط محسوب می شود؟

 این موضوع در این طرح دیده نشده، یعنی با اعلام عمومی طرح جایگزینی یخچال های فرسوده با یخچال جدید دارای رتبه بالای انرژی، یک زمان مشخص مثل ۱۰ سال برای کارکرد یخچال ها تعیین می شود.

 چطور متوجه می شوید شخصی که اعلام کرده یخچال من ۱۰ سال کار کرده و می خواهم در این طرح شرکت کنم و با اسقاط یخچال فرسوده با اقساط یخچال جدید بگیرد، ادعایش درست است؟

اصل بر اظهار صحیح از سوی مردم است اما تمام اینها صحه گذاری می شود و تحت آزمون هایی قرار می گیرند.

یعنی وقتی اعلام عمومی شود مردم باید بیایند در جایی مشخص یخچال های خود را نحویل دهند و یخچال نو تحویل بگیرند؟

مثل طرح خودروی فرسوده یا طرح های اخیر خرید کالای ایرانی، طرح جدیدی با عنوان “طرح خرید محصول داخلی راندمان بالا” اعلام عمومی خواهد شد. به صورت الکترونیک روی سایت های مشخصی مردم مراجعه می کنند و اعلام می کنند که من چنین محصولی دارم با مشخصات فلان و مدت کارکرد ۱۰ سال یا بالاتر. در آن سایت محصولات و برندهایی که با آنها قرارداد امضا شده وجود دارند. سبدی از محصولات ارائه شده که نقطه مشترکشان این است که رتبه انرژی آنها A و بالاتر است. مردم محصول مورد نظر خود را انتخاب می کنند و طبق ثبت نامی که در سایت انجام خواهند داد، فرآیند و زمان و مکانی که باید برای تحویل یخچال فرسوده مراجعه کنند به اطلاعشان خواهد رسید. عمدتا مکان های تحویل یخچال های فرسوده و معاوضه با یک محصول نو دارای رتبه بالای انرژی در فروشگاهها و کارخانه ها خواهد بود.

اشاره کردید که در آینده ای نزدیک این اعلام عمومی اطلاع رسانی خواهد شد و تلاش می کنید اجرای طرح پایلوت تا پایان سال جاری تمام شود. اکنون مشخص است این اعلام عمومی دقیقا چه زمانی صورت می گیرد؟

نه، قرار است در جلساتی که طی هفته های آتی داریم، این زمان مشخص شود.

 تسنیم

* گفت‌وگو از محمدرضا کیاشمشکی