رسانه‌های سعودی با پخش مستقیم مراسم رمی جمرات در روز عید قربان در حالی تلاش داشتند نمایشی از نظم و ترتیب و ساماندهی حجاج و بازسازی خیابان‌های منتهی به رمی جمرات را به تصویر بکشند که شمار حجاج خارجی در عربستان امسال با ۲۰ درصد کاهش روبه‌رو بوده و وضعیت داخلی از این هم بدتر بود یعنی خود عربستانی‌ها امسال ۵۰ درصد کمتر از سال گذشته به حج رفتند و در مجموع حدود ۴۰ درصد از آمار حجاج کاسته شده بود.
***
شاید انتظار می‌رفت امسال عربستان سعودی برای افزایش ظرفیت حج تدابیری بیندیشد اما با کاهش بی‌سابقه تعداد حجاج برای حج امسال مواجه شدیم، به گونه‌ای که امسال تنها یک میلیون و ۸۶۲ هزار و ۹۰۹ نفر زائر بیت‌الله الحرام شدند و این آمار در طول سال‌های اخیر بی‌سابقه بوده است زیرا در برخی سال‌ها تا ۳ میلیون نفر در ایام حج ابراهیمی در سرزمین وحی حاضر شده بودند. کاهش ۴۰ درصدی حجاج در حج امسال به نوعی اعتراف عربستان به بی‌کفایتی برای برگزاری یک حج با‌شکوه بود و مقامات این کشور به جای تدبیر در جلوگیری از تکرار فاجعه منا با کم کردن تعداد حجاج تلاش کردند بر بی‌کفایتی و ناتوانی خودشان سرپوش بگذارند. با وجود کاهش حدود نیمی از ظرفیت حجاج در حج ۲۰۱۶ اما حج امسال هم بی‌حادثه نبود.
۴۰ درصد حاجی کمتر از سال قبل
حج ۲۰۱۵ تلخ‌ترین حج تاریخ برگزاری این آیین عبادی است. سال گذشته در دو حادثه که هر دو به دلیل بی‌تدبیری و بی‌کفایتی و بر اساس برخی شواهد حتی عامدانه و طرح‌ریزی شده اتفاق افتاد، حدود ۷هزار و ۵۰۰ زائر خانه خدا شهید شدند که از این میان ۴۷۶ نفر از هموطنان ما هم به شهادت رسیدند. نخستین حادثه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام بود که منجر به شهادت ۱۱۰ زائر و زخمی شدن ۴۰۰ زائر دیگر شد که در میان آنها ۱۲ زائر ایرانی هم حضور داشتند. حادثه‌ای که حالا با سپری شدن یک سال از آن یک رسانه رسمی سعودی فاش کرد گزارشی سری درباره فاجعه سقوط جرثقیل در مسجدالحرام، چند ماه پیش از وقوع آن هشدار داده بود. حادثه بعدی هم فاجعه منا بود که با بی‌کفایتی مسئولان برگزاری حج در هدایت جمعیت و بستن تمام مسیرهای عبور موجب شهادت بیش از ۷ هزار حاجی در مسیر رمی جمرات شد. مقامات سعودی بعد از این حادثه به جای حتی یک عذرخواهی زبانی تلاش کردند از پذیرش مسئولیت خود در این فاجعه سر باز بزنند و حتی تقصیر را به گردن برخی حجاج از جمله حجاج ایرانی بیندازند اما کاهش معنادار تعداد حجاج در حج امسال نشان داد مسئولان دولت سعودی خودشان هم از ناتوانی خود در برگزاری حج خبر دارند و برای تکرار نشدن فاجعه سال گذشته آن هم در شرایطی که افکار عمومی جهانی فضای حج را رصد می‌کردند، ظرفیت حج امسال را بر‌خلاف وعده‌های گذشته خودشان تا ۴۰ درصد کاهش دادند. مقامات سعودی خود اذعان کرده‌اند که امسال حدود ۱/۸۶ میلیون نفر که ۱/۳ میلیون نفر آن خارجی هستند به حج رفتند، این در حالی است که در سال گذشته تعداد حجاج به رکورد ۳ میلیون نفر رسیده بود و این به معنای کاهش ۳۸ درصدی زائران حج تمتع در طول یک سال گذشته است. بر این اساس، شمار حجاج خارجی در عربستان امسال با ۲۰ درصد کاهش روبه‌رو بوده و این در حالی است که وضعیت داخلی از این هم بدتر بود و خود عربستانی‌ها امسال ۵۰ درصد کمتر از سال گذشته به حج رفتند.
کاهش ظرفیت حج با وجود قول افزایش
کاهش آمار حجاج به ۱/۸۶ میلیون نفر در حالی است که طبق اظهارت برخی مقامات سعودی با پایان طرح توسعه مسجدالحرام بنا بود امسال ۵میلیون زائر راهی خانه خدا شوند.
سال گذشته بندر بن محمد حجار، وزیر حج عربستان اعلام کرد: «امسال آخرین دوره‌ای است که حج تمتع با محدودیت سهمیه برای زائران کشورهای مختلف برگزار می‌شود.»
وی علت این تصمیم‌گیری را پایان یافتن طرح توسعه فضای مسجدالحرام عنوان کرد و گفت: «تعداد زائران از حج تمتع سال آینده به ۵ میلیون نفر و سپس به ۳۰ میلیون زائر در پنج سال آینده افزایش پیدا می‌کند.»
با وجود کاهش حدود ۴۰ درصدی ظرفیت حجاج در حج امسال اما باز هم شاهد حادثه و مرگ حجاج برخی کشورهای اسلامی بودیم، به گونه‌ای که امسال هم ۳۰ تن از حجاج مصری فوت شدند. در چنین شرایطی انگار خود مسئولان سعودی هم به این نتیجه رسیده‌اند که حتی با پایان طرح توسعه مسجدالحرام توانایی مدیریت ۲ میلیون زائر را هم ندارند چه برسد به ۵ تا ۳۰ میلیون زائر.
*زهرا چیذری