بر اساس آنچه در قانون برنامه پنجم توسعه آمده است طرح پزشک خانواده باید تا پایان سال ۹۴ در تمام کشور اجرایی شود.

پزشک خانواده؛ طرحی که اگر چه سال ۷۴ در کشور کلید خورد اما بالاخره در ابتدای دولت نهم یعنی سال ۹۱ جامه عمل پوشید؛

آن هم نه در تمام کشور، بلکه قرعه به نام دو استان مازندران و فارس افتاد و از هم این رو، استان های یاد شده به عنوان پایلوت انتخاب شده ومراحل آزمایشی اجرای این طرح را از سرگذراندند.

طرحی که هنوزهم بر سر” بودن” یا “نبودن” آن، بحث فراوان است.

برنامه ای که در زمان صدرات باقری لنکرانی در کابینه دولت نهم در شهرهای با جمعیت زیر ۲۰ هزار نفرپیش بینی شده بود، مسیر اجرایی نپیمود اما عزم بر اجرای آن در دوره وزارت مرضیه وحیددستجردی شدت گرفت. برکناری این وزیر هم اگر چه موجب چشم پوشی دولت از اجرای طرح نشد، اما همچنان در هاله ای از ابهام قرار داشت. با برکناری وحیددستجردی و دوران ۶ ماهه وزارت طریقت‌منفرد، تصمیم بر اجرای طرح در تهران گرفته شد که آن هم جامه عمل نپوشید.دولت یازدهم اما، دیگر به اما و اگرها بسنده نکرد و این طرح را در استان‌های فارس و مازندران به مرحله اجرا درآورد ولی با نیم نگاهی به مشکلات موجود به نظر میرسد عدم فرهنگ‌سازی و تقویت زیرساخت‌‌ها، اهداف متعالی لین طرح را تحت الشعاع خود قرار داده است، به طوری که نماینده مردم شیراز در مجلس نهم طی نامه ای کتبی از رییس دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی استان فارس درخواست کرد تا اجرای این طرح را متوقف کنند.درخواستی که یک نظر سنجی مردمی در یک برنامه تلویزیونی هم بدان تصریح کرده بود.

پزشک خانواده، باید ها و نبایدها

بر اساس آنچه در قانون برنامه پنجم توسعه آمده است طرح پزشک خانواده باید تا پایان سال ۹۴ در تمام کشور اجرایی شود.

مهمترین مزیت اجرای طرح پزشک خانواده را می توان در انجام معاینه‌های دوره‌ای و پیگیری وضعیت سلامت افراد جامعه توسط پزشکان و ثبت سوابق بیماری، دسترسی سریع و آسان و شبانه‌روزی مردم به خدمات سطح اول نظام سلامت، بهبود وارتقای نظام ارائه خدمات بهداشتی درمانی، ساماندهی خدمات درمانی در کشور، جلوگیری از هدر‌رفتن بودجه بخش درمان و نیز کاهش سهم هزینه درمان از جیب بیماران و پاسخگویی به نیازهای جدید مردم ،خواند .در واقع این طرح نگاهی پیشگیرانه به جای درمانگرانه دارد.اما مشکلاتی که به هنگام اجرای طرح ، هزینه ای به مراتب سنگین تر برای مردم و جامعه سلامت کشور در پی آورد.

برطرف کردن فقدان تیم های درمانی در بسیاری از مناطق محروم هم یکی دیگرازاهداف طرح بود که البته به سرانجامی خوش نرسید و راه به بیراهه برد.

طرح پزشک خانواده این امکان را ایجاد می‌کند که هر تیم پزشکی مسئولیت سلامت گروهی از مردم را بر عهده داشته باشد و نام پزشک معالج هر فرد در دفترچه بیمه‌اش ثبت شود و این تازه اول مشکلات است.

این موضوع، یعنی، ناکارآمدی طرح پزشک خانواده، تا آن جا پیش رفت که وزیر بهداشت و درمان در مجلس حاضر شد تا به سوال نماینده مردم شیراز در این خصوص پاسخ دهد.

نظام ارجاع؛ نخستین چالش حل نشده

استان فارس به عنوان یکی از استان های مورد آزمایش، تجربیات تلخی را در این عرصه آزموده است. شاید مهمترین انتقادی که مردم به طرح پزشک خانواده در استان فارس دارند، سامانه موسوم به نظام ارجاع است که بیمه شدگان موظفند پیش از مراجعه به پزشکان متخصص حتما نامه ارجاع از پزشک خانواده دریافت کنند.این در حالی است که گاهی برای مراجعه به پزشکان متخصص در بخش های مختلف، باید چندین نامه ارجاع دریافت شود.نظام ارجاع تنها ازنقطه نظر مردم، تلخ نیست بلکه پزشکان نیزاز آن بسیار گلایه مندند.

این موضوع اما به طور تلویحی از سوی قاضی زاده هاشمی وزیر بهداشت و درمان دولت یازدهم، رد شد.

وی گفت: “سیستم ارجاع در شرایط فعلی به نوعی وجود ندارد، بلکه باید به ‌تدریج درست شود. وقتی خدمات سطح دو آماده نیست، طبیعی است که سیستم ارجاع به درستی انجام نمی‌شود.”

اظهارات بعدی هاشمی نشان می دهد که وی با نمایندگان استان فارس که خواستار توقف این طرح هستند، همداستان نیست. وی معتقد است سیستم ارجاع نباید از بین برود. این طرح باید بازنگری شود و ۱۰ تا ۱۵ سال طول می کشد تا موانع و مشکلات آن برطرف شوند.

هموطنان ما می گویند: “پزشکان خانواده ساعات خاصی را برای مراجعه بیماران و دادن نامه ارجاع مشخص کرده اند و بیماران خارج از این ساعات حق ندارند بیمار شوند!آیا هیچ عقل سلیمی این را می پذیرد؟” این همه در حالی است که دسترسی آسان به پزشک خانواده ارائه خدمات شبانه روزی ، از اهداف اولیه طرح یاد شده بود.

این موضوع چنان حایز اهمیت است که رییس دانشگاه علوم پزشکی استان فارس را – که تمام قد از این طرح حمایت می کند – به نوعی با خود همراه ساخته و معتقد است نظام ارجاع مصوبه قانونی است و مجلس می تواند در صورتی که آن را مغایر با منافع مردم تشخیص دهد، تعلیقش کند.

نشان دار کردن دفترچه های بیمه

مردم از سردرگمی خود سخن می گویند ونشاندار کردن دفترچه‌های بیمه و عدم پذیرش دفترچه بیمه از سوی سایر پزشکان و پاراکلینیک‌ها، انجام شدن ویزیت رایگان تنها در برخی از مراکز دولتی و… از دیگر مشکلات مردم در این طرح است.

این همه مواردی بود که “بهجو”، عضو انجمن پزشکان عمومی استان فارس نیز بر آن صحه نهاد.

وی البته به مشکلات پزشکان نیز اشاره کرد و گفت:” تنها چیزی که مردم در مورد این طرح شتابزده یاد گرفتند این است که درمان رایگان است و نباید پولی بدهند. یک پزشک حداکثر می‌تواند ۱۵۰۰ را تحت پوشش قرار گیرد اما اکنون در شیراز مشاهده می‌شود حتی ۳۰۰۰ تا ۳۵۰۰ نفر تحت پوشش یک پزشک خانواده قرار می‌گیرند .این طرح جذابیت ندارد و تنها سبب افایش تعداد مراجعه به پزشکان می شود. “

مرحمت فرموده ما را مس کنید

یکی دیگر از معایب طرح فوق آن است که یک فرد در طول یک ماه بیش از۳ بار نمی‌تواند به پزشک خانواده مراجعه کند. برای این مراجعه هم ساعات بخصوصی در نظر گرفته شده، از ۸ صبح تا ۱۲ ظهر و نیز از ۱۶ تا ۲۰ بعداز ظهر، زمان بیماری و مراجعه به پزشک خانواده است. چنانچه بیمار به هر دلیلی با بیماری خود از قبل به توافق نرسیده و خارج از این ساعات به پزشک، مراجعه کند، به جای پرداخت ۲ هزار تومان، موظف به پرداخت حق المعالجه (ویزیت) با نرخ آزاد ۱۸ هزار تومانی خواهد شد.

طرحی که قرار بود بیماران را رایگان معالجه کند، به چنان کلاف سردرگمی تبدیل شده که مردم عطایش را به لقایش بخشیده والبته آن را اعلام نیز کرده اند، اما ظاهرا گوش شنوایی وجود ندارد.با برنامه ریزی های وزیر بهداشت، نه تنها هموطنان ما در استان های فارس و مازندران، بلکه سایر استان های کشور هم که در صف اجرایی شدن طرح یاد شده هستند، باید حداقل ۱۰ تا ۱۵ سال آینده را منتظر بنشینند تا این روزهای سخت بگذرد و بار دیگر روزگار چون شکر آید!

متخصصان، خارج از گود

واقعیت این است که با اجرای طرح پزشک خانواده ، می بایست پوشش بیمه ای جامعه افزایش می یافت، یعنی اگر قبلا کسی بیمه نداشت ، در مراجعه به پزشک متخصص، ویزیت ۳۰ یا ۳۵ هزار تومانی می پرداخت ولی طرح، این امکان را می دهد که با برگه ارجاع فقط ۱۰ درصد این مبلغ یعنی حدود ۳ هزار تومان پرداخت شود.

اما واقعیت غیر قابل انکار این است که نه تنها سیستم ارجاع، خود، باعث مشکلاتی عدیده شده است بلکه متخصصان نیز از مشارکت در این طرح سرباز زده اند.در این میان، مردم هستند که تاوان می دهند. مردم می گویند:” قبلا دفترچه تامین اجتماعی که داشتیم همه جا قبول می کردند، اما الان این فرصت را هم از ما گرفته اند و همه جا باید آزاد حساب کنیم!”

“ایمانیه “خود بر این موضوع معترف است و چنین می گوید: ” دست هایی پشت پرده هستند که نمی خواهند موفقیت طرح را ببینند .کسانی که با اجرای این طرح منافعشان به خطر افتاده، وجهه و اعتبار کاذب آنها برای مردم شکسته و امکان اخذ ویزیت هایی با قیمت نجومی از آنها گرفته شد در ردیف نخست این افراد قرار دارند. برخی از پزشکان متخصص در زمره این افراد قرار دارند. آنها می دانند که با اجرای طرح پزشک خانواده ۹۰ درصد از مراجعه های پزشکی در همان مرحله پزشک خانواده حل و فصل می شود و مراجعه بی مورد به متخصصان کاهش می یابد ولی این دسته باید توجه داشته باشند با افزایش تعرفه های حوزه تخصصی، در آینده با همان ۱۰ درصد مراجعه کنندگان هم می توانند درآمد مناسب داشته باشند.”

دارو، سونوگرافی، فیزیوتراپی و …آزاد!

برخی داروهای مشخص شده که مورد قبول بیمه ها است زمانی که توسط پزشک خانواده برای بیمار تجویز می شود داروخانه ها رایگان در اختیار آنان قرار می دهند اما مردم از پرداخت دارو با قیمت آزاد ، انجام سونوگرافی ، فیزیوتراپی و دیگر خدامت درمانی بدون دفترچه بیمه، بسیار گلایه مندند.

آن چه مسلم است، اجرایی شدن طرح پزشک خانواده همچون بسیاری از طرح های دیگر، بدون بسترسازی مناسب و مطلوب انجام پذیرفته است.

“رسول خضری” عضو کمیسیون بهداشت و درمان مجلس در ان باره می گوید: “ما معتقدیم زیرساخت پزشک خانواده شهری هنوز آماده نیست و برای دو استانی که به صورت پایلوت اجرا شده باید زیرساخت ها فراهم شود و بعد به همه استان ها تسری پیدا کند.متاسفانه اخبار خوشایندی از فارس و مازندران شنیده نمی شود.هم مردم ناراضی اند و هم پزشکان ابراز نارضایتی می کنند.”

از حق که نگذریم، این طرح می توانسته مزایایی هم داشته باشد به شرط آن که زیر ساخت مناسب برای اجرا وجود داشته باشد.الکترونیکی شدن، یکی از این مزایاست. براین اساس پزشکانی که نسخه‌های اشتباه بنویسند و یا اینکه با آزمایشگاه خاصی لابی کرده باشند، فرصت تخلف از آن‌ها گرفته می‌شود و همه چیز الکترونیکی شده و زیرذره‌بین می‌رود، اما این کار هم هنوز در گرو” اما و اگر” هاست.

بی اعتنایی به مطالبات مردمی

همین مشکلات سبب نگارش نامه ای از سوی قادری نماینده مردم شیراتز در مجلس نهم خطاب به رییس دانشگاه علوم پزشکی استان فارس شد که پیش تر بدان اشاره کردیم.

قادری نوشته بود: “از آنجا که به دنبال اعتراض های شدید مردمی بارها لغو طرح پزشک خانواده در استان فارس توسط بنده مطرح ولی مورد توجه قرار نگرفته است ، پیشنهادمی شودازطریق یکی از برنامه های زنده سیمای فارس تداوم و یا لغو این طرح از طریق پیامک به نظر خواهی مردمی گذاشته شود تا تکلیف بر همه روشن شود .طبیعی است که اگر اکثریت مردم رای بر تداوم این طرح دادند بنده نیز از این پس لغو این طرح را پیگیری نمی کنم و با شما در تداوم این طرح همصدا خواهم شد.”

بر همین اساس، سیمای مرکز فارس برنامه ای را با حضور” محمدهادی ایمانیه “رییس دانشگاه علوم پزشکی شیراز تهیه کرد که به بررسی میزان رضایت مردم از نحوه اجرا این طرح پرداخت .در این برنامه حدود ۸۰ درصد از شهروندان فارس با ارسال پیامک خواستار متوقف شدن اجرای این طرح بودند اما متعاقب این برنامه روابط عمومی دانشگاه علوم پزشکی شیراز اعلام کرد در نظرسنجی هایی که صورت گرفته حدود ۶۵ درصد از مردم فارس از اجرای این طرح اظهار رضایت کردند!

علي کائيدي، یکی دیگر از اعضای کميسيون بهداشت مجلس، نیز همچون “رسول خضری” بر ناکارآمدی طرح تاکید می کند.

وی می گوید:” توجه داشته باشيد، نمايندگان کساني هستند که ارتباط مستقيم با مردم دارند، بر همين اساس مشکلات مردم را از نزديک مي‌بينند و بر اساس آن درباره چنين طرح‌هايي اظهار نظر مي‌کنند. آنچه ما شاهد هستيم، اين است که پزشک خانواده و نظام ارجاع به درستي اجرا نشده است، که اگر اجرا مي‌شد مردم رضايتمندي پيدا مي‌کردند .”

قادری نیزکه بارها صدای اعتراض مردم حوزه انتخابیه خود را از تریبون مجلس به گوش نهادهای اجرایی رسانده است، بار دیگر به بیان مبسوطی از مشکلات این حوزه پرداخته و چنین می گوید:” محدود شدن زمان مراجعه مردم به پزشک خانواده ، مشکل کوچکی نیست. وقتی قدرت انتخاب مردم محدود به ۲ یا ۳ ساعت شده و برای مراجعه در ساعت‌های دیگر باید بصورت آزاد ویزیت شوند، طبیعی است که از این طرح ناراضی می‌شوند.به این مجموعه این مشکل را هم اضافه کنید که فرهای روزانه در شهر یا در تردد مسیرهای بین شهرها برای استفاده از پزشکی معین در ساعاتی معین، هزینه های دیگری را برای مردم می تراشد که با اهداف این طرح در تعارض است.”

وی به نظام ارجاع نیز اشاره کرده و درادامه می افزاید:” قرار بود این طرح برای خدمات رسانی به مناطق محروم تقویت شود ولی آن چه در عمل اتفاق افتاده این است که انگیزه‌ای برای تداوم خدمت و فعالیت پزشکان در روستاها نمانده است. وقتی با چند ویزیت در مدت چند ساعت از روز در شهر، دریافتی قابل قبولی نصیب پزشک طرح خانواده می‌شود، چه دلیلی دارد که این پزشک یک روستا را به‌عنوان محل خدمت انتخاب کرده و محدودیت‌ها و مشکلات روستا را به خود هموار کند؟ به همین خاطر، مراکز بهداشتی و درمانی روستاها، در جذب و تداوم حضور پزشکان با مشکلات جدی مواجه شده‌اند.”

قادری البته با ایمانیه نیز که توپ ارجاع را به زمین مجلس انداخته بود، مخالفت کرده و می گوید:” طرح ارجاع؛ طرحی جامع و ازمصوبات مجلس است. دولت باید با تدوین آیین‌نامه های اجرایی قابل قبول، معایب را برطرف کند.”

“شهلا میرگلوی بیات” دیگر عضو کمیسون بهداشت و درمان مجلس نیز،طرح پزشک خانواده را طرحی ناموفق می خواند.

وی می گوید:” واقعیت این است که ما نیازمند اجرایی شدن این طرح هستیم اما با گذشت چند سال از اجرای آزمایش آن در دو استان پایلوت، هنوز مشکلات زیادی در آنجا وجود دارد که تاکنون رفع نشده است.”

بیات هم بر لزوم ایجاد زیرساخت تاکید کرده و تاکید می کند:” بهتر آنست ازکشورهای پیشرفته ای که در پیاده سازی پزشک خانواده موفق بوده اند ، الگو برداری کنیم وبا فراهم آوردن زیرساختهای لازم ، راه درست را طی کنیم.”

به خاطر داریم دکتر حریرچی، قایم‌مقام و معاون کل وزات بهداشت پیشتر از این طرح انتقاد کرده و در برنامه ای تلویزیونی گفته بود:” شیوه‌های نادرست، شتاب‌زده و بدون اختصاص بودجه‌ کافی، این طرح مترقی را به شکست خواهد کشاند .”

اما در مقابل وزیر بهداشت ادعا کرده بود: “در این دولت، اگر بتوانیم زیرساخت ها که شبکه بهداشتی است، ایجاد کنیم و فناوری اطلاعات را به وجود بیاوریم و پزشک خانواده را از نظر مهارت و آموزش، درست تربیت کنیم و تخصص پزشک خانواده را در کشور ایجاد کنیم، برای ما کافی است.”

وزیر بهداشت آیا قضاوت را به خوبی وزارت می داند؟

منبع: هفته نامه با شما استان فارس